Šta je sve moglo da stane ne unutar jedne kutije šibica, već na njoj?

Tekst / Foto: Mladen Savković

Muzej istorije Jugoslavije u 2016. godinu ulazi sa nedavno otvorenom izložbom “Dizajn za novi vek” autora Ivan Manojlovića, kustosa MIJ-a i Koraljke Vlajo, više kustoskinje Muzeja za umjetnost i obrt iz Zagreba.

Postavka kroz osam celina prati ulogu grafičkog dizajna u kreiranju i širenju glavnih obeležja i postulata jugoslovenske države, fokusirajući se na najvažnije motive utkane u brend nove države, kroz osam izložbenih celina: državni simboli, kult Josipa Broza Tita, revolucija i NOB, kult radnika, u službi naroda, industrijalizacija, modernizacija i blagostanje.

“Reč je o osam bitnih elemenata i ideoloških motiva na kojima se država gradila i predstavljala sebe svojim građanima i inostranstvu”, objašnjava Manojlović, dodajući kroz šalu da brojevi i redosled celina više odslikavaju želju dizajnera da se igraju sa brojevima i oznakama, nego nadmoćnost jedne u odnosu na drugu grupu simbola.

Postavka obuhvata više od 250 plakata iz zbirki Muzeja istorije Jugoslavije, Muzeja za umjetnost i obrt iz Zagreba, Muzeja za arhitekturu i dizajn iz Ljubljane i Muzeja savremene umetnosti iz Beograda, kao i iz privatnih kolekcija. Svaki od njih na jedinstven način pripoveda priču o nastanku i usponu Jugoslavije, kroz moć revolucije, građenje ideologije,  pomeranje akcenta sa ratnika na radnika, industrijalizaciju…

“Tako je, za početak, revolucija bila jedan od važnih faktora, elemenata zemlje”, dodaje Manojlović. “Država je iz ratnih godina izašla kao važan pobednik i ona je tokom celog postojanja isticala svoj antifašistički karakter i ulogu u Drugom svetskom ratu. Iz te revolucije su se izdvojili simboli koji će kasnije postati dominantni, kao što je simbol crvene zvezde.”

Naslov izložbe inspirisan je knjigom “Dizajn za stvarni svijet” Viktora Papaneka, izuzetno značajnog austrijsko-američkog teoretičara dizajna, koji je sedamdesetih i osamdesetih godina izvršio snažan uticaj na generacije mladih dizajnera u Jugoslaviji. Termin dizajn za stvarni svet podrazumeva dizajnersku praksu kojom se pronalaze rešenja za stvarne probleme zajednice i time zauzima aktivistička pozicija prema profesiji.

Osam konstrukcija, po jedna za svaku celinu, ističu se glavnim plakatima, ali i brojnim subverzivnim detaljima, grafičkim materijalima kojima su se dizajneri igrali i skrivali poruke.

“Te poruke su tek kasnije tumačene i na njim se, u drugim umetničkim praksama, često odgovaralo”, tvrdi autor izložbe.

“Dizajn za novi svet” obuhvata i više od 200 publikacija iz Narodne biblioteke Srbije, 100 poštanskih maraka iz fonda Muzeja istorije Jugoslavije, preko 80 kutija šibica iz fonda Muzeja za umjetnost i obrt i 300 zaštitnih znakova radnih organizacija iz fonda Muzeja primenjene umetnosti i privatnih kolekcija.

Manojlović posebnu pažnju skreće na kutije šibica iz zbirke Muzeja za umjetnost i obrt: “Šibice su bile jedno od komunikacijskih sredstava u to vreme, pre pojavljivanja televizije, jedan od kanala kojima se slala poruka. One su korišćene ne samo u reklamne svrhe, već i u svrhe osvešćivanja stanovništva, pozivanja na edukaciju i pismenost, zaštitu od određenih bolesti i generalno u svrhe promovisanja nekih vrednosti kojima je država želela da se predstavi.”

Važan element u ovoj slagalici čini i novac, jer su se pre pojave plakata, danas već kultni simboli mogli pronaći i na novčanicama. Tako je ovom prilikom izložena novčanica iz 1944. godine, štampana pred sam kraj Drugog svetskog rata. Novčanice o kojima je ovde reč uvek su imale partizanske motive, da bi oni kroz koju godinu, bili zamenjeni motivima radnika.

“Rat se završio, pa je tako i glavna poruka glasila da više ne treba da budemo u ratu, već da radimo na obnovi”, objašnjava Manojlović.

Izložbu “Dizajn za novi svet” pred sam kraj 2015. godine otvorio je jedan od najpoznatijih dizajnera sa ovih prostora Slavimir Stojanović.

“Ovu izložbu treba gledati kao fenomen, foto-tapet života nas koji smo rođeni u tom periodu”, tvrdi Stojanović. “To je jedna estetska vremenska kapsula u kojoj smo živeli. U njoj ima vrhunskih i manje vrhunskih dostignuća koja su služila jednoj svrsi, a to je ideologija boljeg, dobrog života u toj jednoj, zajedničkoj državi.”

Stojanović je dodao da mu je posebno drago što na ovoj izložbi možemo da vidimo radove vrhunskih majstora, kao što su Branko Gavrić, Bata Knežević, ekipa koja stoji iza vizuelnog identiteta KST-a…

“Vrhunska dostignuća su obično elitistička dostignuća koja uđu u galerije i potom ih vidi mali broj ljudi. Ali ono što ovde vidimo jeste stvarno ono što je bilo naše grafičko-dizajnersko okruženje”, zaključuje Stojanović.

Posetioci izložbe “Dizajn za novi svet”, osim navedenog, mogu da pogledaju i sedam intervjua sa najznačajnijim teoretičarima koji su se bavili dizajnom, kao i sa samim dizajnerima koji se u vreme SFRJ počinjali svoju karijeru kao mlade nade. Poseban segment izložbe čine radovi studenata Visoke škole likovnih i primenjenih umetnosti strukovnih studija u Beogradu, koji pokazuju odnos mlade generacije dizajnera prema ulozi dizajna u društvu danas.

Izožba “Dizajn za novi svet” otvorena je  u Muzeju istorije Jugoslavije do 29. maja 2016. godine.